مروری بر هایپودنتیا: طبقه بندی، شیوع،اتیولوژی،ناهنجاری های همراه ،پیامد های بالینی و گزینه های درمانی
مطالعاتی بسیاری بر اساس چگونگی طبقه بندی، شیوع، علت ناهنجاری های مرتبط، پیامدهای بالینی و گزینه های درمانی برای هایپودنتیا شده است، برخی از محققان هایپودنتیا را به عنوان خانواده ای ایزوله شده و به صورت نقص ارثی و مادر زادی طبقه بندی کرده اند. وضعیت شیوع هایپودنتیا در دندان های شیری بسیار کم است در حالی که وقوع آژنزیس دندان در دندان های دائمی و عموما فقدان دندان مولار سوم وجود دارد.
با توجه به 28 دندان باقیمانده، متاآنالیز نشان داده است که دندان ها پرمولر دوم فک پایین، دندان های لترال جانبی فک بالا، دندان های پرمولر دوم فک بالا و دندان های لترال فک پایین بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند و مطالعات نشان می دهد که علت هیپودنتیا متنوع است و عوامل ژنتیکی، اپی ژنتیکی و محیطی در آن تاثیر دارد.
ناهنجاری های دندانی که با هایپودنتیا مرتبط است شامل میکرودنتیا دندان نیش، تورودنتیسم، جابجایی و چرخش دندان ها و استخوان آلوئولار هیپوپلاستیک می شود و بر اساس پیشنهاد محققان مدیریت بالینی هایپودنتیا نیاز به دقت بالا دارد. تیم محققان باید شامل دندانپزشکی عمومی، پزشکان، پرستاران دندانپزشکی، ارتودنتیست ها، دندانپزشکان کودکان، متخصص پروتز، جراح فک و صورت و تکنسین های آزمایشگاهی باشد.
هایپودنتیا به طور کلی به عنوان رشدی تعریف می شود که عدم وجود یک یا چند دندان، به استثنای دندان آسیاب سوم در دندان های اولیه یا دائمی وجود دارد.
محققان ازاصطلاحات مختلفی برای توصیف این وضعیت مانند کاهش تعداد دندان، آپلازی دندانی، فقدان دندان ها بدلیل ژنتیکی و ارث، آژنزیس و فقدان دندان استفاده می کنند.
طبقه بندی
بسیاری از محققین بر این باورند که فقدان ارثی و مادرزادی دندان ها به صورت مجزا در یک خانواده از اختلالت وراثتی قرار می گیرند، شکل ارثی می تواند یک اتوزومال غالب یا اتوزومال مغلوب یا یک صفت مرتبط با کروموزوم ایکس باشد. برخی دیگر فقدان مادرزادی دندان را به تعداد از دسته رفته آن ها مرتبط دانسته اند، و قابل ذکر است که یپودنتیا به شرایطی اشاره دارد که در آن فقدان کمتر از شش دندان وجود دارد، در حالیکه عبارت الیگودونتیا معمولا برای توصیف تعداد بیشتری از دندان های از دست رفته است(معمولا بیش از 6 دندان) وآنودنتیا به فقدان کامل دندان ها گفته می شود.
دهانراجانی هایپو دنتیا را بر اساس شدت وضعیت طبقه بندی کرده است، او از عبارات هایپودنتیای خفیف تا متوسط استفاده کرد که شامل آژنزی 2 تا 5 دندان است و عدم وجود شش یا بیشتر دندان، به استثنای دندان آسیاب سوم را هیپودنتیا شدید معرفی کرد.
به طور کلی طبقه بندی سه دسته از هایپودنتیا به استثنای مولر سوم به شرح زیر است:
- خفیف با 1 یا 2 دندان از دست رفته
- متوسط با 3-5 دندان از دست رفته
- شدید با 6 دندان یا بیشتر از دست رفته
هایپودنتیا هچنین به دو دسته ی مجزا هایپودنتیا سندرمی و غیر سندرمی نیز طبقه بندی می شود.
شیوع
دندان های شیری
شیوع هایپودنتیا در دندان های شیری بسیار کم است. در مطالعه ای که شامل نمونه ای از کودکان سعودی بود، دندان هایی که اغلب در مرحله اولیه از دست رفته اند دندان های لترال فوقانی و تحتانی بودند.
دندان های دائمی
بروز آژنزی دندانی در دندان های دائمی متفاوت است، بالاترین شیوع در استرالیایی های قفقازی با 6.3 درصد مشاهده شد. پس از آن قفقازی های اروپایی (5.5درصد) و سپس قفقازی های آمریکای شمالی.
سبب شناسی
از مطالعات مشهود است که علت شناسی هایپودنتیا متنوع است و ژنتیک، اپی ژنتیک و عوامل محیطی ممکن است عوامل موثر باشند. مانند سایر شرایط، علل فقدان دندان ها را می توان به فقدان کلی و موضعی طبقه بندی کرد. به طور کلی دسته بندی شامل مواردی است که علت ژنتیکی وجود دارد، به ویژه سندرم هایی مانند سندرم داون، شکاف لب و دیسپلازی کام و اکتودرمی. از عوامل دیگر شامل در هایپودنتیا می توان از تأثیرات هورمونی و متابولیک، تروما و استئومیلیت نام برد.
عوامل ژنتیکی
تمام مطالعات قبلی روی دوقلوهای تک تخمکی یا دو تخمکی بر این موضوع حاکی است که رشد دندان، از جمله اندازه و شکل دندان ها عمدتا توسط ژنتیک تعیین می شود. فرآیند هایی که در آن صد ها ژن شرکت می کند. همچنین با مطالعات شیمیزو و مائدا دو محقق ژاپنی این نتیجه حاصل شد که هایپودنتیا غیر سندرمی و ارثی شایع تر از نوع سندرمی آن است که ممکن است به دلیل الگوهای وراثتی مغلوب یا وابسته به کروموزوم ایکس اتفاق افتد.
فاکتورهای محیطی
اگر چه، همانطور که در بالا اشاره شد ، به نظر می رسد که رویش دندان اغلب توسط عوامل ژنتیکی ایجاد می شود ،گاهی اوقات هیپودنتیا می تواند با عوامل محیطی مرتبط باشد، عوامل محیطی مهم مانند عفونت دندان یا تروما یا خارج کردن دندان های شیری با هایپودنتیا مرتبط است. بیماری های جسمی مانند سیفلیس، مخملک و راشیتیسم نیز با هایپودنتیا همراه هستند. تغذیه، اختلالات در دوران بارداری یا نوزادی، سیگار کشیدن در طول بارداری، داروها و پرتودرمانی در سنین پایین که ممکن است منجر به اختلال عملکرد غدد و دندان نیز شود دخیل هستند. با شیمی درمانی و پرتو درمانی دندان های در حال رشد به طور غیر قابل برگشتی تحت تاثیر قرار می گیرند. با این حال، اثر تابش شدیدتر از عوامل شیمی درمانی است.
ناهنجاری های دندانی مرتبط با هایپودنتیا
بسیاری از ویژگی های دندانی مرتبط با هایپودنتیا از جمله میکرودنتیا، تورودنتیسم، جابجایی و چرخش دندان ها و هیپوپلاستیک استخوان آلوئول می باشد. میکرودنتیا (کاهش اندازه دندان) یکی از بیشترین ناهنجاری های رایج دندانی محسوب می شود.
الگوی اسکلتی در هایپودنتیا
معمولاً هیچ تغییر یا تأثیر قابل توجهی بر روی الگوی اسکلتی در انواع خفیف هایپودنتیا وجود ندارد اما ممکن است بتوان تغییراتی را در موارد شدید تر مشاهده کرد. گزارش شده است که افراد با شدت هایپودنتیا یا الیگودنتیا همراه با هیپوهیدروتیک دیسپلازی اکتودرم دارای نیمرخ صورت صاف یا مقعر هستند و زاویه مات نازولبیال، ماگزیلا رتروگناتیک، کاهش یافته است.
پیامدهای بالینی و مدیریت هایپودنتیا
هایپودنتیا تا جایی می تواند پیامدهای بالینی قابل توجهی داشته باشد و به طور جدی بر وضعییت جسمی و روحی فرد تاثیر می گذارد. سناریو زمانی بدتر می شود که دندان های از دست رفته در ناحیه قدامی باشد و بر زیبایی فرد تاثیر بگذارد. علاوه بر این مدیریت شرایط، تشخیص و میزان فقدان دندان ها نیز مشکلات فراونی را ایجاد می کند و درمان های ارتودنسی زیبایی برای بیماران از اهمیت بالای برخوردار است.
نتیجه گیری
هایپودنتیا مشکلات پیچیده ای را برای دندانپزشکان در سراسر دنیا ایجاد می کند. بدیهی است که حجم قابل توجهی از تحقیقات در این زمینه انجام شده است و طبقه بندی، شیوع، اتیولوژی، ناهنجاری مرتبط، پیامد های بالینی و گزینه درمانی برای هایپودنتیا به خوبی مستند شده است.
